Πα(ω) και στο Τόκυο
Κάπου στο κεντρικό Τόκυο, περπατώντας υπογείως για να αλλάξουμε γραμμή μετρό:
Προχωράω γρήγορα, έχοντας στην πλάτη τον παραφορτωμένο ταξιδιωτικό μου σάκο, όταν με την άκρη του ματιού μου βλέπω κάτι απίστευτο. Δε μπορώ να πιστέψω αυτό που μόλις έχω δει, οπότε γυρνάω και ρωτάω αποσβολωμένος το φίλο μου:
‘Ρε μ@λ@κ@, το είδες;’
΄Ποιό ρε;’ μου λέει απορημένος
‘Τον τύπο που μόλις πέρασες, τον είδες;’
‘Ναι, γιατί;’
‘Το καπέλο ρε μ@λ@κ@, το είδες;’
‘Ποιο καπέλο;’
‘Τρέχα ρε μ@λ@κ@, να τον προφτάσεις και δες τι γράφει πάνω το καπέλο του’
Ο φίλος μου ανοίγει το βήμα του, πλησιάζει τον Ιάπωνα και κοιτάζοντας αυτό που φοράει, κοκαλώνει και τα μάτια του γουρλώνουν. Τον βλέπω να προσπαθεί να ξεκινήσει κουβέντα με τον Ιάπωνα, οπότε καταλαβαίνω ότι όντως είχα δει έναν Ιάπωνα που φοράει καπέλο του Παναθηναϊκού!
Αρχίζουμε τις ερωτήσεις… Πώς και γιατί? Ο τύπος δε φαίνεται να καταλαβαίνει τι ακριβώς γίνεται, οπότε αναγκαζόμαστε να εξηγήσουμε ξανά ότι είμαστε από την Ελλάδα και ότι το καπέλο που φοράει είναι ελληνικής ομάδας ποδοσφαίρου. Έκπληκτος μας ακούει και στο τέλος μας λέει ότι δεν ήξερε τι ακριβώς είναι - το είχε διαλέξει επειδή του άρεσε το σήμα…
Η συνάντησή μας κλείνει μετά από κανένα πεντάλεπτο χαρούμενα. Αλληλοφωτογραφιζόμαστε και χαιρετώντας μας, ο γιαπωνέζος φίλος, μας ρωτά αν θα μπορούσε να γράψει για εμάς στο μπλογκ του. Δεν θα μπορούσαμε να φέρουμε αντίρρηση, οπότε την άλλη μέρα στο μειλ μου, κατέφθασε το link:
Από όλες τις εμπειρίες μου στην Ιαπωνία, αυτή υπήρξε προφανώς η πιο αναπάντεχη. Το πραγματικά εντυπωσιακό ήταν ότι υπήρξε μέρος μιας ακολουθίας εμπειριών, γεγονότων και καταστάσεων που έλαβαν χώρα κατά το πρώτο μου ταξίδι εκεί, τόσο καταιγιστικής, που άφηνε το μυαλό και τα μάτια σε μια διαρκή υπερδιέγερση και ερέθιζε στο έπακρο τη περιέργειά μου για τη χώρα αυτή.
Το μονοπάτι των μικρών θεών
Ο ναός Yasukuni, ένας καθαρά αυτοκρατορικός ναός, είχε πάντα τον (λιγότερο ή περισσότερο φανερό) ρόλο του συνδέσμου μεταξύ λαού, στρατού και αυλής. Αποτελεί το χώρο που τιμάται η μνήμη των νεκρών στρατιωτών της Ιαπωνίας και υπήρξε ένα από τα βασικά όργανα κατανόησης και αποδοχής της θυσίας του ατόμου για χάρη της χώρας και του αυτοκράτορα.
Για τον (εξοικειωμένο με το μεσαιωνικό κώδικα μπουσίντο) ιαπωνικό λαό, η ιδέα της θυσίας αυτής, δεν ήταν κάτι κατ’ αρχήν παράλογο. Για μια χώρα όμως που από τις αρχές του 20ου αιώνα, είχε αρχίσει να αποκτά ένα ολοένα και περισσότερο δυτικό προφίλ, η απίστευτη προθυμία με την οποίαν κάθε Ιάπωνας ήταν έτοιμος να προσφέρει τη ζωή του στην πατρίδα, φάνταζε σαν ένας ιστορικός αναχρονισμός.
Τα αίτια της τυφλής αυτής πίστης, πρέπει να αναζητηθούν πέρα από την κουλτούρα του λαού και στις βαθιές αλλαγές που έφερε στη χώρα η περίοδος βασιλείας Meiji. ‘Ετσι, περί το 1870, το σίντο καθιερώθηκε ως η επίσημης θρησκείας της χώρας και ο αυτοκράτορας απέκτησε την υπόσταση του ζωντανού θεού.
Αυτόματα, η θυσία ως ιδανικό, βρέθηκε να αποκτά θρησκευτική διάσταση (και μάλιστα πολύ σημαντική), καθώς σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του σίντο, η ψυχή όσων έδιναν τη ζωή τους για την πατρίδα δε χανόταν, αλλά αποκτούσε θεϊκή υπόσταση, μεταλλασσόμενη σε erei (πνεύμα προστάτη της χώρας).
Παράλληλα, με πρωτοβουλία του αυτοκράτορα Χιροχίτο, καθιερώθηκε η τήρηση αρχείου με τα ονόματα των Ιαπώνων που έχαναν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης. Η κίνηση αυτή που στόχευε στην έμπρακτη αναγνώριση της θυσίας, είχε και μια πιο αδιόρατη χροιά: ζητώντας την καταγραφή αυτή, ο αυτοκράτορας υπογράμμιζε ότι οι νεκροί των πολέμων της Ιαπωνίας ήταν πλέον και δικοί του, προσωπικοί, νεκροί. Με την πρωτοφανή αυτή κίνηση, ο αυτοκράτορας απέδιδε (για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας) τιμή σε κοινούς θνητούς, καταφέρνοντας έτσι να αυξήσει κατακόρυφα τη δημοτικότητά του και την πίστη στο θεσμό.
Η ιδιαίτερη αντιμετώπιση που επιφύλασσε η θρησκεία και η πατρίδα στους πιστούς υπηκόους, ερχόταν να επισφραγιστεί δύο φορές το χρόνο, μέσα από τη συγκλονιστική τελετή της πρόσκλησης των πνευμάτων (shokon shiki). Κατά την τελετή αυτή, που γινόταν με την συμμετοχή του ίδιου του αυτοκράτορα, οι ιερείς προσκαλούσαν τις ‘ασταθείς’ λόγω του βίαιου θανάτου ψυχές των νεκρών στρατιωτών στο ναό, ώστε να ανακουφιστούν και να εξαγνιστούν. Στη συνέχεια, τους ‘ανακοίνωναν’ ότι πρόκειται να αναμιχθούν με τις ψυχές όσων είχαν ήδη ενταφιαστεί και τελικά τις οδηγούσαν στο reijibo hôanden (βωμό των ενταφιασμένων πνευμάτων), όπου τις απέθεταν πλέον ως θεϊκές υπάρξεις και τις προσκυνούσαν για πρώτη φορά ως θεούς.
Όλα τα παραπάνω, οδήγησαν σταδιακά στη διαμόρφωση του ‘πνεύματος του Yasukuni’, το οποίο μετά και τη σχετική πολιτική χειραγώγηση διαχύθηκε στο σύνολο της χώρας. Ο ‘μηχανισμός’ αυτός, ενσωματώνοντας πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις του ιαπωνικού λαού και δίνοντας την υψηλότερη δυνατή τιμή που θα μπορούσε ποτέ να αποκτήσει ένας κοινός θνητός, σφυρηλάτησε ολόκληρες γενιές. Στο μυαλό των Ιαπώνων πλέον, η θυσία στη μάχη είχε ξεφύγει από τα πλαίσια της υποχρέωσης και γινόταν η λαμπερή αποκορύφωση μιας ολόκληρης ζωής.
Το ‘πνεύμα του Yasukuni’ έκρυβε όμως μέσα του και μια ιδιοφυή μέθοδο ελάφρυνσης του πόνου (των συγγενών των νεκρών) και ένα μηχανισμό άμβλυνσης της λαϊκής δυσαρέσκειας που προέκυπτε από τις δυσκολίες του πολέμου. Παρά όμως την προφανή χειραγώγηση, η σημασία του για την τότε Ιαπωνία χώρα δε γίνεται να παραβλεφτεί, ούτε και μπορούν να ‘ακυρωθούν’ οι ιδιαίτερα φορτισμένες συγκινησιακά στιγμές της τελετής του shokonshiki.
Προσπαθώ να αισθανθώ αυτό που πιθανώς ένιωσαν τόσοι και τόσοι άνθρωποι εκείνες τις φοβερές στιγμές. Μέσα σε απόλυτη ησυχία και με το σκοτάδι του χώρου να διασπάται περιστασιακά από τη λάμψη κάποιων κεριών, ακούω την τρομπέτα να σημαίνει την είσοδο της νεκρικής πομπής. Βλέπω από μακριά τους ασπροντυμένους ιερείς να ξεπροβάλλουν κάτω από την τεράστια τόριι του πάρκου και να κατευθύνονται αργά προς το ναό. Τέσσερεις από αυτούς, κουβαλούν στους ώμους τους το ιερό παλανκίνο, μέσα στο οποίο υπάρχει η λίστα των νεκρών που πρόκειται να ενταφιαστούν.
Γύρω μου καθισμένοι κατάχαμα άντρες με τα κουστούμια τους και γυναίκες με κιμονό. Οι πιο πολλοί άνθρωποι απλοί, που έχουν έρθει από κάθε άκρη της Ιαπωνίας με έξοδα της κυβέρνησης, για να αποχαιρετήσουν τους νεκρούς τους. Οι σκέψεις τους πνίγονται, όταν βλέπουν πίσω από το παλανκίνο, τον ίδιο τον αυτοκράτορα, να ακολουθεί την πομπή, θρηνώντας για τους νεκρούς. Τα κεφάλια του κόσμου ακολουθούν αχόρταγα την πορεία, μέχρι που οι ιερείς εξαφανίζονται στο άδυτο του ιερού, οδηγώντας τους νεκρούς στο δρόμο της αποθέωσης. Προσπαθώ να αφουγκραστώ την σκέψη του κόσμου γύρω μου και τη νοιώθω να παλινδρομεί μεταξύ πόνου για το χαμό και γαλήνης για την ανάπαυση των προσώπων που έχασαν, μεταξύ σεβασμού για το ιερό πρόσωπο του αυτοκράτορα που τιμά τους νεκρούς τους και οργής για τις αδιαμφισβήτητες ευθύνες του.
Οι βαθιές αλλαγές που συντελέστηκαν στην ιαπωνική κοινωνία, από την περίοδο της αμερικανικής κατοχής και μετά, έχουν πλέον αλλάξει τόσο ριζικά το προφίλ του λαού, που κάνουν σήμερα το Yasukuni, αν όχι να μοιάζει με απολίθωμα, να φαίνεται παράταιρο σε σχέση με τη ζωή που κυλά γύρω του. Γενικά, δίνεται μια εντύπωση ότι η χώρα, επιθυμώντας να ξεχάσει την ήττα στο Β’ ΠΠ, έχει αποφασίσει να θολώσει στη μνήμη της αυτό το κομμάτι της ιστορίας. ‘Όμως, ο ιερός χώρος του ναού Yasukuni, θα στέκεται περήφανα στο λόφο του Kudan, για να συνδέει την Ιαπωνία με το παρελθόν της. Με τους βωμούς του να φιλοξενούν περί τα 2,5 εκατομμύρια erei, αποτελεί ένα κορυφαίο χώρο συλλογικής μνήμης και ένα τόπο προσκυνήματος για όσους χάσανε κάποιον δικό τους, μέσα στη λάβα των τεκτονικών αλλαγών του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.
Hissatsu!
Απόσπασμα από το εγχειρίδιο τακτικής των πιλότων tokkotai
Πριν από τη σύγκρουση με το πλοίο
Πριν από τη σύγκρουση με το πλοίο
Το αεροσκάφος σου έχει τη μέγιστη ταχύτητα και αρχίζει να παίρνει ύψος. Σπρώξε το πηδάλιο λίγο μπροστά. Χρησιμοποίησε όλη σου τη θέληση, για μια τελευταία φορά στη ζωή σου. Άσκησε υπερφυσική δύναμη!
Κάνε το καλύτερο που μπορείς να κάνεις. Όλες οι θεότητες, μαζί με τα πνεύματα των προγόνων σε παρακολουθούν. Μην κλείσεις τα μάτια ούτε για μια στιγμή και χάσεις το στόχο!
Απέχεις μόλις 30 μέτρα από το πλοίο
Αισθανθείς ότι η ταχύτητά σου έχει ξαφνικά αλλάξει - θα σου φαίνεται ότι έχει αυξηθεί δέκα φορές. Θα είναι όπως αν μια σε μια ταινία, μια μακρινή λήψη γυρίσει απότομα σε κοντινό πλάνο και ‘ανοίξει’ απότομα μπροστά στο πρόσωπό σου.
Η στιγμή της σύγκρουσης
Απέχει δυο μέτρα από το σκάφος. Βλέπεις καθαρά τις κάννες των πολυβόλων.
Με όλη τη δύναμη των πνευμόνων σου, φώναξε hissatsu! (η λέξη σημαίνει θανατηφόρο χτύπημα) και τη στιγμή αυτή οι ανθισμένες κερασιές του Yasukuni, θα σου δώσουν το φωτεινότερό τους χαμόγελο…
Ξαφνικά νομίζεις ότι αιωρείσαι.
Τότε, θα δεις το πρόσωπο της μητέρας σου.
Μετά, θα έρθουν όλες οι ευχάριστες αναμνήσεις. Δε θα μπορείς να τις θυμηθείς ακριβώς - θα είναι σα σε ένα όνειρο. Θα χαλαρώσεις και ένα χαμόγελο θα απλωθεί στο πρόσωπό σου. Η γλυκιά χαρά των παιδικών σου χρόνων, θα ξαναγυρίσει.
Θα περάσει από μπροστά σου με αστραπιαία ταχύτητα, ότι συνέβει στα 20 χρόνια της ζωής σου. Δε θα το βλέπεις απόλυτα καθαρά, αλλά θα νοιώσεις ότι χαμογελάς την τελευταία σου στιγμή.
Μετά θα αναρωτιέσαι τι έχει συμβεί. Ίσως και να ακούσεις ένα ήχο σα γυαλί που σπάει. Τότε πια δε θα υπάρχεις...
Αποχαιρετισμός...
Γράμμα στο αγαπημένο μου παιδί
Μοτόκο,
Θυμάμαι να σε κρατώ στα χέρια μου. Συχνά με κοιτούσες και γελούσες όταν έβλεπες το πρόσωπό μου…
…Παρότι πεθαίνω χωρίς να με γνωρίσεις, δε θέλω να λυπάσαι… Μεγαλώνοντας, όταν θα θες να με συναντάς, να έρχεσαι στο λόφο Kudan (ο λόφος του Τόκυο που βρίσκεται ο ναός Yasukuni). Εκεί, όταν προσεύχεσαι βαθιά, το πρόσωπό μου θα φανερώνεται μέσα στην καρδιά σου…
…Η μαμά σου θα σε μεγαλώσει καλά και θα σε φροντίζει πάντα. Δεν πρέπει να σκέφτεσαι τον εαυτό σου σαν παιδί χωρίς πατέρα - θα είμαι πάντα δίπλα σου για να σε προστατεύω…
Γίνε ένας άνθρωπος που δίνει αγάπη και φροντίδα στους άλλους.
Ο πατέρας σου
Υπολοχαγός Sanehisa Uemura
Σώμα Ειδικών Επιθέσεων, μονάδας Yamato
Πέθανε στις 26.10.1944
στη μάχη της θάλασσας των Φιλιππίνων
25 ετών
Οι γιοί του ανέμου
H αυτοκτονία αντί της ατιμωτικής παράδοσης υπήρξε μια από τις βασικές θέσεις του κώδικα μπουσίντο και καθόρισε εν πολλοίς τη φιλοσοφία των σαμουράι. Η παράδοση αυτή, ριζωμένη βαθιά στην ιαπωνική πολεμική κουλτούρα σε συνδυασμό με την προσπάθεια των Ιαπώνων να αναστρέψουν τη ροή του πολέμου στον Ειρηνικό, οδήγησε στην έναρξη των επιθέσεων καμικάζι.
Η τακτική αυτή χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις 10 Οκτωβρίου του 1944 από τον ναύαρχο Onishi, διοικητή της ιαπωνικής αεροπορικής δύναμης των Φιλιππίνων. Όταν ο Onishi συνειδητοποίησε ότι απέναντι στον τεράστιο αμερικάνικο στόλο που εισέβαλλε στις Φιλιππίνες, διέθετε μόλις 100 αεροσκάφη, σκέφτηκε ότι αν δεν χρησιμοποιούσε κάποια από αυτά ως ‘βόμβες καθοδηγούμενες από ανθρώπους’, δε θα είχε καμία ελπίδα επιτυχίας.
Ο στρατός υιοθέτησε σχεδόν άμεσα τη νέα αυτή τακτική και μεγάλος αριθμός πιλότων μετατέθηκαν σε tokkotai (πτέρυγες Ειδικών Επιθέσεων - το επίσημο όνομα των μονάδων καμικάζι). Παράλληλα, με καταχωρήσεις στις εφημερίδες της εποχής, που προέβαλαν (υπερβολικά) την ηρωική δράση των πιλότων καμικάζι, έγιναν προσκλήσεις μαζικής κατάταξης στις νέες μονάδες.
Μέχρι το τέλος του πολέμου, έγιναν περίπου 3,000 επιθέσεις αυτοκτονίας, με αντίτιμο για τις αμερικανικές δυνάμεις 400 πλοία χτυπημένα ή κατεστραμμένα, 5,000 ναύτες νεκρούς και άλλους τόσους τραυματίες. Το ένα τρίτο από τις συνολικές απώλειες πιλότων, ήταν νέα παιδιά, καθώς προς το τέλος του πολέμου, όταν πια υπήρχε σοβαρή έλλειψη πιλότων, ο στρατός κατέφυγε στην ύστατη λύση της στρατολόγησης των πανεπιστημιακών φοιτητών.
Αν και υπάρχει η αντίληψη περί αθρόας και αυθόρμητης προσέλευσης εθελοντών, γεγονός είναι ότι στους υποψήφιους πιλότους καμικάζι ασκήθηκαν έμμεσες πιέσεις, που στόχευαν στον πατριωτικό τους αίσθημα και τον προσωπικό τους κώδικα τιμής. Ειδικά οι φοιτητές που κλήθηκαν να στελεχώσουν τις μονάδες tokkotai ήταν ιδιαίτερα σκεπτικιστές για το όλο εγχείρημα και την προοπτική του πρόωρου θανάτου, αλλά αποδέχτηκαν το βαρύ φορτίο σεβόμενοι το δίπτυχο ‘πίστη και υπακοή στην πατρίδα’.
Δυο από τα πιο δυνατά σύμβολα που χρησιμοποίησε η στρατιωτική προπαγάνδα για να περιβάλλει με αίγλη τις μονάδες tokkotai, ήταν τα άνθη της κερασιάς (του ιαπωνικού συμβόλου της εφήμερης αλλά αιώνιας ομορφιάς) και ο ναός Yasukuni. Έτσι, η θυσία των πιλότων για την πατρίδα, παραλληλίζονταν με τα πέταλα του λουλουδιού της κερασιάς που ο αέρας ρίχνει στο χώμα, ενώ με το ανθισμένο κλαρί της κερασιάς, συμβολιζόταν η αναγέννηση της ψυχής του πιλότου στο ναό Yasukuni και η ανάδειξή του σε θεϊκό πνεύμα-προστάτη (erei) της χώρας.
Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από το ημερολόγιο μιας δεκαπεντάχρονης μαθήτριας, της Shoko Maeda που το τέλος του πολέμου τη βρήκε να προσφέρει τις υπηρεσίες της ως βοηθητικό προσωπικό σε μια από τις σημαντικότερες βάσεις μονάδων tokkotai, το αεροδρόμιο της πόλης Chiran:
‘Γεμίζουμε τα κόκπιτ των αεροπλάνων με άνθη κερασιάς. Όταν φύγουν κουνάμε κλαδιά κερασιάς σε χαιρετισμό ενώ τα αεροπλάνα μπαίνουν σε σχηματισμό μάχης.
Ανεβαίνουν ψηλά στα σύννεφα μέχρι που γίνονται μικρές κουκκίδες και μετά κατεβαίνουν ξανά χαμηλά ανοίγοντας τα κόκπιτ. Παντού γύρω μας βρέχει πέταλα κερασιάς, πέφτουν σε χιλιάδες απ’ τον ουρανό σα νιφάδες χιονιού. Το θέαμα είναι εκπληκτικό.
Τους ευχόμαστε καλή τύχη στην αποστολή τους. Είναι λίγο μετά τις 4 το απόγευμα. Δε θα επιστρέψουν…’
Τόκυο - το πάρκο των ηρώων
Την εποχή που είναι ανθισμένες οι κερασιές, εκατέρωθεν του δρόμου που οδηγεί στο Yasukuni, υπάρχουν παραταγμένα δεκάδες κιόσκια με street food. Άλλα μικρά, όπου απλά παίρνεις κάτι στο χέρι, άλλα μεγαλύτερα, στο πίσω μέρος των οποίων έχουν στηθεί αυτοσχέδια εστιατόρια όπου μπορείς να καταναλώσεις το φαγητό που μόλις έχει φτιαχτεί μπροστά σου. Τακογιάκι, οκονομιγιάκι, κρέατα ή ψάρια ψημένα στα κάρβουνα, σόμπα - κάθε περίπτερο ειδικεύεται σε κάτι διαφορετικό. Οι μυρωδιές που σπάνε τη μύτη και το θέαμα των ανθρώπων που συνωστίζονται μπροστά από τα φαγητά, δε γίνεται να αφήσει κανένα ασυγκίνητο. Έτσι τελικά οι περισσότεροι περαστικοί ενδίδουν και σταματούν σε κάποιο από τα πολύχρωμα κιόσκια, συνδυάζοντας ένα γρήγορο σνακ με μια μικρή ξεκούραση από το περπάτημα.
Μετά τα κιόσκια αυτά, υπάρχει ένα από τα σημεία αναφοράς της περιοχής – μια τεράστια μπρούτζινη πύλη τόριι. Εκεί κάπου, αρχίζει να γίνεται αντιληπτό το ότι βρίσκεσαι σε ένα ακόμη πάρκο, καθώς ο δρόμος ‘ανοίγει’ σε μια φαρδιά πλατεία στολισμένη με πολλές κερασιές. Την εποχή της σακουρά, εδώ γίνεται κάθε μέρα μια μικρή ‘γιορτή’. Το μέρος γεμίζει με πάγκους και τραπέζια που εξυπηρετούν τα υπαίθρια εστιατόρια που ‘παρατάσσονται’ στην περίμετρό της πλατείας, ενώ από τις παρυφές των πάγκων αυτών, ξεκινάει το ατελείωτο χαλί των μπλε υποστρωμάτων του χανάμι, που είναι λες και ξεφυτρώνουν την άνοιξη από την ιαπωνική γη…
Στο τέλος της μικρής και χαρούμενης αυτής λεωφόρου, ξεπροβάλλει εντυπωσιακά μια τεράστια ξύλινη πύλη. Οι πόρτες είναι στολισμένες με ένα χρυσό δεξαεξάφυλλο χρυσάνθεμο, ένα σύμβολο που ουσιαστικά αναγγέλλει ότι μπαίνεις σε ένα χώρο αυτοκρατορικό. Πράγματι, η πύλη αυτή είναι η κύρια είσοδος του Yasukuni, ενός ναού άρρηκτα συνδεδεμένου με την αυτοκρατορική οικογένεια - πέρα από το γεγονός ότι αυτή τον έχει κατασκευάσει, είναι γεμάτος με αυτοκρατορικά σύμβολα και δώρα, ενώ οι τελετές που ακολουθούνται είναι ίδιες με αυτές της ιαπωνικής αυλής. Ο σημαντικότατος αυτός ναός, αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά σύμβολα της χώρας, καθώς στο ιερό του βρίσκονται ‘ενταφιασμένες’ περί τα δυόμιση εκατομμύρια ψυχές ανθρώπων που έχουν πεθάνει, από το 1860 και μετά, πολεμώντας για την Ιαπωνία.
Εδώ δυστυχώς, η υποστήριξη των εκθεμάτων με επιγραφές και στην αγγλική γλώσσα είναι είτε εξαιρετικά λιτή, οπότε δεν είναι εύκολο να διατηρηθεί το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Σιγά-σιγά όμως και καθώς οι αίθουσες αρχίζουν να καταπιάνονται με την νεότερη ιστορία της χώρας, ο καταιγισμός των εκθεμάτων γκρεμίζει τα γλωσσικά εμπόδια και παρασέρνει τον επισκέπτη. Αιματοβαμμένες στολές, γράμματα στρατιωτών προς τις οικογένειές τους, προσωπικά αντικείμενα, φωτογραφίες, βίντεο από πολεμικά επίκαιρα και τέλος ένα τεράστιο αφιέρωμα στον πόλεμο του Ειρηνικού.
Η κορυφαία αίθουσα του μουσείου, βρίσκεται περίπου ‘θαμμένη’, κάπου στο μέσον του. Είναι μια αίθουσα αφιερωμένη στην τελετή του shokon, τη διαδικασία με την οποία ιερείς σίντο, απέθεταν τις ψυχές των νεκρών πολεμιστών στα άδυτα του ναού Yasukuni. Είναι ένας χώρος ιερός, καθώς στο σχετικά μικρό δωμάτιο με τον χαμηλό φωτισμό, βρίσκεται το αυθεντικό ξύλινο παλανκίνο, που ‘οδηγούσε’ το πνεύμα των ηρώων προς την αποθέωση και κατά κάποιο τρόπο είναι ένας ο σύνδεσμος του μουσείου με τον παρακείμενο ναό.
Η τελευταία αίθουσα του μουσείου, δε θα μπορούσε παρά να είναι αφιερωμένοι στους τελευταίους σαμουράι της Ιαπωνίας, τους πιλότους καμικάζι. Σε πέντε-έξη τεράστιες προθήκες, υπάρχουν φωτογραφίες από εκατοντάδες νέους ανθρώπους που έδωσαν (ποιος ξέρει άραγε?) χωρίς δισταγμό τη ζωή τους σε ένα κοινό για την πατρίδα σκοπό.
Μια από τις πιο δυνατές εκπλήξεις της επίσκεψης στο πάρκο του ναού Yasukuni και μια αποφόρτιση τα βαριά συναισθήματα και σκέψεις που αφήνει η επίσκεψη στο Yushukan, είναι το τουρνουά σούμο που γίνεται στις αρχές κάθε Απριλίου. Πίσω από το ναό, σε μια υπαίθρια χωμάτινη παλαίστρα, μια ανάσα δίπλα από τους θεατές που παρακολουθούν τα τεκταινόμενα καθισμένοι στο έδαφος, αγαθοί γίγαντες παλεύουν κάτω από τα λεπτεπίλεπτα άνθη της κερασιάς.
Ο περίπατος αυτός, στην καρδιά του μεταβιομηχανικού Τόκυο, συνοψίζει όλα όσα συνθέτουν την ψυχή της Ιαπωνίας. Οι περιποιημένοι κήποι, το ανθισμένο κλαδί της κερασιάς, η φωτογραφία ενός ήρωα καμικάζι, ο ναός του σίντο, η παλαίστρα του σούμο και τα αυτοκρατορικά χρυσάνθεμα, συνθέτουν μια εικόνα της παλιάς Ιαπωνίας και ανοίγουν στο μυαλό του ξένου ένα παραθυράκι κατανόησης της καρδιάς και του μυαλού του σύγχρονου Ιάπωνα.
Τόκυο - γύρω από το παλάτι
Όποιος δει το Τόκυο από ψηλά, θα εντυπωσιαστεί από το θέαμα που θα αντικρύσει στο νοητό του κέντρο. Παντού ψηλά κτήρια, κολλημένα σχεδόν αγοραφοβικά το ένα δίπλα στο άλλο και ξαφνικά στο κέντρο της πόλης, ένας κύκλος γης διαμέτρου 2 χιλιομέτρων, χαλαρός, αεράτος, κομψός.
Η ζωή του Έντο (το παλιό όνομα του Τόκυο), ξεκίνησε σαν ένα ταπεινό ψαροχώρι, το οποίο στα τέλη του 15ου αιώνα εξελίχθηκε αρχικά σε ένα κάστρο και σταδιακά σε μια μεγάλη καστροπολιτεία, που από τα μέσα του 18ου αιώνα, αριθμούσε πάνω από ένα εκατομμύριο ψυχές. Η περιοχή λοιπόν που σήμερα φαντάζει τόσο διαφορετική από το υπόλοιπη πόλη, είναι ακριβώς αυτή η περιοχή που κτίστηκε αρχικά το κάστρο του Έντο. Με την μετεγκατάσταση της πρωτεύουσας από το Κυότο, τμήματα του κάστρου αυτού άλλαξαν χρήση και ανασκευασμένα αποτέλεσαν το σύμπλεγμα του αυτοκρατορικού παλατιού.
Το παλάτι σήμερα είναι επισκέψιμο, όμως, η (κυριολεκτικά) επί τροχάδην ξενάγηση που γίνεται σε κάποιους εξωτερικούς χώρους του και μόνο, διαγράφει το παλάτι από την to do list του ταξιδιώτη και κάνει υπεραρκετή την παρατήρησή του από την έξω πλευρά της τάφρου που το ζώνει περιμετρικά. Η επικοινωνία μεταξύ των δύο κομματιών ξηράς γίνεται μέσω 2-3 γεφυρών, η πιο γνωστή και πολυφωτογραφημένη εκ των οποίων είναι η Nijubashi – ένα από τα σύμβολα της Ιαπωνίας.
Γύρω από το παλάτι, σε μια απίστευτα μεγάλη (για τα δεδομένα της αξίας της γης) περιοχή, υπάρχουν δύο διαδοχικά πάρκα, τα όρια των οποίων ορίζονται λίγο πολύ από τους ογκώδεις προμαχώνες που κάποτε προστάτευαν το κάστρο. Εντός της περιμέτρου των πάρκων αυτών, φιλοξενούνται μερικά χαμηλής έντασης μουσεία, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον εκ των οποίων συγκεντρώνει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, με έργα μεγάλων Ιαπώνων καλλιτεχνών αλλά και Ευρωπαίων masters.
Το δεύτερο εκ των δύο πάρκων, το Kita no maru, είναι και το πιο εντυπωσιακό. Τα ψηλά του δέντρα και οι στριφογυριστοί του δρόμοι σχηματίζουν ένα ήρεμο λαβύρινθο, στο κέντρο του οποίου αποκαλύπτεται μια όμορφη λίμνη. Λίγο πριν τη βόρεια έξοδό του, υπάρχει το μεγαλύτερο ίσως κτήριο της περιοχής, το περίφημο Budokan (οι λέξεις budo και kan σημαίνoυν πολεμική τέχνη και κτήριο αντίστοιχα). Το εμβληματικό αυτό οκτάγωνο κτήριο από εμφανές μπετόν κατασκευάστηκε πριν την Ολυμπιάδα του 1964 στο Τόκυο και θεωρητικά είναι μια αντιγραφή του διάσημου ναού Horyu-ji στη Νάρα. Χρησιμοποιήθηκε για να φιλοξενήσει το πρωτοεμφανιζόμενο σε Ολυμπιάδα άθλημα του τζούντο και έκτοτε εκτός από παλαίστρα, χρησιμοποιείται για να στεγάσει τελετές αποφοίτησης των πανεπιστήμιων του Τόκυο, αλλά και ως συναυλιακός χώρος (με τεράστια μάλιστα ιστορία).
Η βόρεια πύλη του πάρκου είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά σημεία του. Ογκώδεις τοίχοι φτιαγμένοι από μνημειακού μεγέθους ογκόλιθους, καταλήγουν σε μια τεράστια ξύλινη πύλη (Tayasu-mon), που κάποτε έφρασε την γέφυρα που διέσχιζε την τάφρο. Η τεράστια στο σημείο αυτό τάφρος, είναι ακόμη και σήμερα γεμάτη με νερό και (εν μέσω των παρακείμενων ουρανοξυστών) προσφέρει ένα εντυπωσιακό αλλά και ασυνήθιστο θέαμα. Πέρα από το αρχιτεκτονικό της ενδιαφέρον, είναι και ένα από τα πιο διάσημα σημεία παρατήρησης των ανθισμένων κερασιών στο Τόκυο - ειδικά το βράδυ όπου και τα βαρυφορτωμένα με άνθη δέντρα φωτίζονται, το θέαμα είναι ιδιαίτερα όμορφο.
ουρανοξύστης αντανακλάται στο νερό της τάφρου...
Περνώντας την τάφρο, ο επισκέπτης συναντά μια μεγάλη λεωφόρο. Η πρόσβαση στην απέναντι πλευρά του δρόμου, γίνεται μέσω μιας εναέριας πεζογέφυρας, η οποία καταλήγει σε ένα πολύ φαρδύ και ελαφρά ανηφορικό πεζόδρομο. Ο δρόμος αυτός οδηγεί σε ένα από τα περισσότερο ιστορικά φορτισμένα μέρη του Τόκυο, το πάρκο του ναού Yasukuni.
Τελετή τσαγιού - το είναι
Ο Ταοϊσμός περιγράφεται σαν ‘η τέχνη του να βρίσκεσαι μέσα στον κόσμο’. Καταπιάνεται μόνο με το παρόν. Σύμφωνα με τις αρχές του, το Παρόν είναι το κινούμενο άπειρο, η ζώνης δράσης του Σχετικού. Αποδέχεται το ταπεινό και το καθημερινό, αναζητά την ολοκλήρωση όπως αυτή περιγράφεται από την ιδέα του Γίνομαι/Αισθάνομαι και σε αντίθεση με το Χριστιανισμό και το Βουδισμό, ψάχνει να βρει τη λύτρωση μέσα στον κόσμο αυτό, παρά τις δυσκολίες και τα βάσανα του.
Η φιλοσοφία του Ζεν πιστεύει ότι η πραγματική αυτοεκπλήρωση επιτυγχάνεται μέσω του συστηματικού διαλογισμού. Λατρεύει τη σχετικότητα - για το Ζεν, τίποτε δεν είναι αληθινό, η αλήθεια για κάθε άνθρωπο είναι διαφορετική. Κατά συνέπεια (και πατώντας πάνω στα χνάρια του Ταοϊσμού), αναγνωρίζει στο καθημερινό και στο απλό εξίσου σημαντικές ιδιότητες με οτιδήποτε υψηλά πνευματικό και βρίσκει αξία ακόμη και στα πιο μικρά περιστατικά της ζωής.
Μετά την εισαγωγή αυτή, θα ήταν χρήσιμο να γίνει αναφορά σε τρεις ακόμη αρχές που επηρεάζουν βαθιά την τελετουργία του τσαγιού, τις shibui, wabi και shabi, καθώς μέσα από αυτές, γίνονται πιο ευδιάκριτες οι επιρροές του Ταό και του Ζεν.
Shibui σημαίνει λεπτεπίλεπτο γούστο. Αναφέρεται σε οποιαδήποτε δραστηριότητα ή αντικείμενο του οποίου η ομορφιά δεν είναι ‘εκκωφαντική’, αλλά προκύπτει μέσα από την κατανόησή της απλότητάς του, την ηρεμία που μεταδίδει, τους απαλούς τόνους του και την επιμελώς παραμελημένη από ανούσια στολίδια μορφή.
Wabi είναι η στερημένη από πολυτέλειες και πολύπλοκα σχήματα ζωή. Είναι η ικανοποίηση από τα μικρά πράγματα, η κατανόηση της σοφία της φύσης και η αποδοχή της πενίας ως πηγή πνευματικής καλλιέργειας.
Sabi είναι η απονήρευτη τραχύτητα, η αρχαϊκή ατέλεια, που εξελίσσεται σε μια ομορφιά που αγγίζει τα σύνορα της ποίησης. Είναι η ηρεμία που έρχεται με την ηλικία, η μοναδικότητα που φέρνει η ηλικία και η πατίνα του χρόνου. Κρύβει όμως μέσα του και την ιδέα του ημιτελούς – της γοητεία των πραγμάτων που αφήνονται να εννοηθούν. Αντικατοπτρίζει την αρχή του Γίνομαι, καθώς ο ‘αναγνώστης’ αναγκάζεται να συμμετάσχει άμεσα στο δημιουργικό γίγνεσθαι, χρησιμοποιώντας τη φαντασία και την αντίληψή του ώστε να διαμορφώσουν την προσωπική του εμπειρία.
Το περίπτερο της τελετής του τσαγιού, δε θα μπορούσε λοιπόν παρά να είναι απλό σε εμφάνιση και λειτουργία. Το εσωτερικό του περιπτέρου δείχνει παλιό, οι τοίχοι δεν έχουν περαστεί χρώμα, οι ξύλινες κολώνες και δοκοί είναι εμφανείς και γεμάτες ρόζους - σχεδόν στην κατάσταση που μας τις παρέδωσε η φύση. Εδώ, η λογική του διδύμου wabi-sabi, προκύπτει σα μια ποιότητα της κατασκευής, η οποία μέσα από την μασκαρεμένη ασημαντότητα με τις επιτηδευμένες ατέλειες, την ανυψώνει σε ένα ταπεινό αριστούργημα που γιορτάζει την ομορφιά του χρόνου που περνά. Παράλληλα με το περίπτερο, οι μετρημένες - σχεδόν χορογραφημένες - κινήσεις του οικοδεσπότη, το ήρεμο τέμπο της τελετής, τα λιτά σκεύη με τις ασυμμετρίες στην κατασκευή, όλα αυτά μαζί, προσπαθούν με το χαμηλών τόνων ύφος τους να αναδείξουν το μεγαλείο του απλού και φυσικού.
Μέσα από την τελετουργία της τελετής του τσαγιού, ο συμμετέχων καλείται έτσι να ζήσει την πεμπτουσία του wabi shabi: την αγάπη προς οτιδήποτε φυσικό και την κατανόηση του ότι τίποτε δεν αντέχει για πάντα, ότι τίποτε δεν έχει ολοκληρωθεί και ότι τίποτε δεν είναι τέλειο.
Η τελετουργία του τσαγιού προσεγγίζει έτσι ‘επικίνδυνα’ τα όρια ενός ήπιου διαλογισμού και ενός δυσδιάκριτου μονοπατιού προς την αυτογνωσία. Πέρα όμως από τις φιλοσοφικές της προεκτάσεις και πάνω από όλα τα άλλα, αποτελεί μια ανεπανάληπτη εμπειρία, για την οποία όπως έχει γράψει ένας βουδιστής μοναχός:
‘…αφήστε τα πάντα να κυλήσουν με την ιδέα ότι, μπορούμε να χαρούμε τα ρυάκια και τους βράχους του κήπου έξω από το δωμάτιο αυτό, όπως χαιρόμαστε τα ποτάμια και τα βουνά στη φύση. Αφήστε την καρδιά σας να γεμίσει με το συναίσθημα που αφήνει ο ερχομός και η αναχώρηση του χιονιού ή των λουλουδιών στο πέρασμα των εποχών. Ακούστε προσεκτικά το νερό που βράζει στο τσαγιερό - θυμηθείτε τον ήχο που αφήνει το αγέρι καθώς περνά μέσα από τις πευκοβελόνες και λησμονείστε όλα τα γήινα προβλήματα και στεναχώριες…’
Τελετή τσαγιού - το φαίνεσθαι
Το μονοπάτι που οδηγεί από τον κήπο που περιβάλλει το περίπτερο, στο δωμάτιο του τσαγιού, έχει σχεδιαστεί ώστε να διακόπτει την επαφή με τον έξω κόσμο. Το πλούσιο πράσινο που το περιβάλλει, οι ξεραμένες πευκοβελόνες πάνω στις ακανόνιστες πλάκες του, τα γεμάτα βρύα πέτρινα φανάρια που υπάρχουν εκατέρωθεν και η ηρεμία του χώρου, δίνουν την αίσθηση ότι βρίσκεσαι βαθιά μέσα σε ένα δάσος, όπου το πνεύμα θα βρει την ευκαιρία να ξεφύγει από την τριβή της καθημερινότητας.
Λίγο πριν φτάσουν οι καλεσμένοι, ο υπεύθυνος της τελετής γεμίζει με καθαρό νερό μια πέτρινη γούρνα που υπάρχει έξω από το περίπτερο. Τους υποδέχεται με μια υπόκλιση και χωρίς να ανταλλαχθεί καμία κουβέντα μεταξύ τους, καθαρίζουν τα χέρια και το στόμα με νερό και εισέρχονται στο δωμάτιο. Οι καλεσμένοι μπαίνουν μέσα (μέσω μιας πολύ μικρής πόρτας) σύμφωνα με την σειρά της ιεραρχίας τους, με τον πρώτο να αποτελεί το τιμώμενο πρόσωπο της τελετής και τον σύνδεσμό τους με τον οικοδεσπότη.
Αφού ανταλλαχθούν οι τυπικοί χαιρετισμοί, σερβίρεται ένα μικρό γεύμα από συγκεκριμένα πιάτα (φτιαγμένα από εποχιακά υλικά και μόνο) σε μια προκαθορισμένη, από το τυπικό της τελετής, σειρά. Η επιλογή των σκευών γίνεται προσεκτικά ώστε να αναδείξει το θεματικό/εποχιακό χαρακτήρα του γεύματος, το δε περιεχόμενο των πιάτων είναι τόσο λεπτεπίλεπτο σε γεύση και μορφή, που προσεγγίζει τα όρια της ποίησης.
Τα δεύτερο μέρος της τελετής, ξεκινά με την προετοιμασία του koicha, ενός παχύρευστου πράσινου τσαγιού. Χρησιμοποιώντας προκαθορισμένες κινήσεις, ο οικοδεσπότης καθαρίζει εξονυχιστικά τα σκεύη που θα χρησιμοποιήσει και ξεκινάει την παρασκευή του τσαγιού. Σε μια κούπα μπολ θα βάλει τρεις κουταλιές σκόνης μάτσα, συμπληρώνει ζεστό νερό και με ένα αναδευτήρα από μπαμπού, το μετατρέπει σε αφρώδες koicha.
Ο πρώτος καλεσμένος, με μια υπόκλιση, παίρνει με το δεξί του χέρι την κούπα από τα χέρια του οικοδεσπότη και την ακουμπά στην αριστερή του παλάμη, τη σηκώνει στο ύψος του μετώπου για να τον τιμήσει, την στρίβει με το δεξί του χέρι τρεις φορές και πίνει από αυτήν. Αφού σκουπίσει το χείλος της κούπας, την ξαναστρίβει με το δεξί του χέρι στην αρχική της θέση και την παραδίδει στο δεύτερο καλεσμένο, που ακολουθεί ακριβώς την ίδια διαδικασία. Κανείς δεν επιτρέπεται να μιλήσει, παρά μόνο ο τιμώμενος καλεσμένος στον οικοδεσπότη - ότι πει θα γίνει στα πλαίσια της τελετουργία του τσαγιού. Όταν όλοι πια έχουν πιεί, ο οικοδεσπότης καθαρίζει ξανά σχολαστικά τα σκεύη που χρησιμοποιήθηκαν και τότε ο τιμώμενος της τελετής, θα τον παρακαλέσει να αφήσει τους καλεσμένους να εξετάσουν το σετ των (πολύτιμων) σκευών.
Ο οικοδεσπότης αποσύρεται για λίγο από το δωμάτιο και επιστρέφει με γλυκά, τα οποία θα συνοδέψουν το, το ελαφρύ τσάι (usucha) που θα τους προσφέρει. Τα γλυκά που προσφέρονται, είναι φτιαγμένα στο σχήμα κάποιου σχεδίου της φύσης (πχ σαν φύλλο δέντρου) και επιλέγονται έτσι ώστε να βρίσκονται σε αρμονία με τα σκεύη που θα χρησιμοποιηθούν στην τελετή. Στη συνέχεια, ετοιμάζει μια κούπα usucha για κάθε καλεσμένο. Το τσάι αυτό πίνεται για να καθαρίσει το στόμα από το γεύμα, αλλά και για να προετοιμάσει τους καλεσμένους να ετοιμαστούν να εγκαταλείψουν τον ιδεατό κόσμο του τσαγιού.
Μετά και τα παραπάνω, αρχίζουν να γίνονται ορατές οι τέσσερεις αρχές, πάνω στις οποίες, στήριξε ο Σεν Νο Ρικιού τη φιλοσοφία της τελετής του τσαγιού:
Αρμονία (Wa): τα σκεύη που θα χρησιμοποιηθούν, η διακόσμηση της τοκονόμα, η εποχή του χρόνου, το φαγητό που θα προσφερθεί, η ώρα της ημέρας, η ηλικία των καλεσμένων - όλα αυτά θα μελετηθούν προσεκτικά από τον οικοδεσπότη, ώστε αλληλεπιδράσουν αρμονικά και να καταλήξουν σε ένα αδιάσπαστο σύνολο.
Σεβασμός (Kei): η μικρή πόρτα του περιπτέρου αναγκάζει τους καλεσμένους να μπουν στο δωμάτιο σκυφτά, ώστε να εμπεδωθεί μεταξύ τους ένα κλίμα ταπεινότητας, σεβασμού και ισότητας ανεξάρτητης από την κοινωνική τους θέση
Καθαρότητα (Sei): όποιος μπαίνει μέσα στο δωμάτιο της τελετής, καλείται να καθαρίσει το μυαλό του από όλες τις σκέψεις και έννοιες (ο τελετουργικός καθαρισμός των σκευών της τελετής, γίνεται για να υπογραμμίσει ακριβώς αυτό)
Ηρεμία (Jaku): Κατά τη διάρκεια της τελετής, ο οικοδεσπότης και οι καλεσμένοι στοχεύουν να φτάσουν σε μια αίσθηση απόλυτης ηρεμίας
Ύπουλα απλή και ολότελα παράδοξη, ριζωμένη και μεγαλωμένη μέσα στη φιλοσοφία του Ζεν, η τελετή του τσαγιού αποτελεί μια ζωντανή έκφραση της ανατολικής φιλοσοφίας και έχει αποκτήσει πλέον το χαρακτήρα μιας μικρής θρησκευτικής εμπειρίας. Οι Ιάπωνες, χρησιμοποιώντας το Ταοϊστικό πρότυπο του μονοπατιού, αναφέρονται σε αυτή και ως Cha-do (δρόμος του Τσαγιού) και χωρίς να παραβλέπουν την κοινωνική της λειτουργία, της αποδίδουν φιλοσοφικές προεκτάσεις: ‘μια αλληλουχία κινήσεων, σχεδιασμένη να απαλείψει από το μυαλό σκέψεις άσχετες, ταπεινές ή άνευ πραγματικής σημασίας…’
Τελετή τσαγιού - οι απαρχές
Το τσάι έφτασε στην Ιαπωνία λίγο μετά το 900 μ.Χ. μέσω ενός βουδιστή καλόγερου που επέστρεψε από ένα ταξίδι στην Κίνα και σχεδόν αμέσως ξεκίνησε η καλλιέργειά του στη χώρα. Περί τα τέλη του 12ου αιώνα άρχισε να διαχέεται η πρακτική της παρασκευής τσαγιού τύπου μάτσα (σκόνη από αλεσμένα φύλλα πράσινου τσαγιού, που αναμιγνυόμενη με ζεστό νερό, έδινε ένα τσάι ανοιχτοπράσινης απόχρωσης).
Το μάτσα μέχρι τότε χρησιμοποιείτο κυρίως στα μοναστήρια, για να διατηρούν τα αποθέματα ενέργειας οι καλόγεροι κατά τις ατέλειωτες ώρες του διαλογισμού και ήταν ένα προϊόν εξαιρετικά ακριβό, καθώς (ακόμη και σήμερα) για την παρασκευή μισού κιλού μάτσα, απαιτούνται πάνω από οκτώ ώρες επεξεργασίας.
Μέσα στον 13ο αιώνα, όπου οι πολεμιστές σαμουράι ουσιαστικά διοικούσαν τη χώρα, το τσάι και οι πρακτικές που σχετίζονταν με αυτό, είχε μετατραπεί σε σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης και είχε πάρει το ρόλο του ποτού της άρχουσας τάξης.
Το παραπάνω σκηνικό άρχισε να αλλάζει με την έλευση ενός ανθρώπου. Ο Σεν Νο Ρικιού, ακολουθώντας τη φιλοσοφία του ίτσι-γκο ίτσι-ε, σύμφωνα με την οποία κάθε συνάντηση (δυο ανθρώπων) θα πρέπει να αποθησαυρίζεται γιατί δε θα μπορέσει ποτέ ξανά να επαναληφθεί (κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο), έθεσε τις αρχές που έκτοτε καθορίζουν τη φιλοσοφία της τελετής του τσαγιού: αρμονία, σεβασμός, καθαρότητα και ηρεμία.
Η τομή του Σεν Νο Ρικιού στην διαμορφωμένη στα γούστα της αριστοκρατίας τελετή του τσαγιού ήταν τεράστια. Αντικατέστησε τα εξεζητημένα σκεύη με απλούστατα και ‘προχώρησε’ από τα ακριβά περίπτερα τσαγιού σε ταπεινά ξύλινα κτίσματα με αχυρένια στέγη, η πόρτα των οποίων ήταν επίτηδες μικρή, ώστε οι καλεσμένοι να μπαίνουν σχεδόν σκυφτά και να αυθυποβάλλονται σε μια αίσθηση ‘αναγκαστικής’ ισότητας.
Το γεγονός ότι το κτίσμα είναι λιτό και τα σκεύη απλά, λέει πάντως τη μισή αλήθεια. Τα πάντα είναι σχεδιασμένα ώστε να δίνουν την αίσθηση μιας εκλεπτυσμένης ανέχειας. Ουσιαστικά όμως, το περίπτερο του τσαγιού είναι το αποτέλεσμα ενός βαθυστόχαστου καλλιτεχνικού σχεδιασμού, η σημασία στη λεπτομέρεια του οποίου και η αξία των υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί, ξεπερνούν ακόμη και αυτήν των πιο πλούσιων σε διακόσμηση ναών, τα δε σκεύη που χρησιμοποιούνται, τις περισσότερες φορές είναι πολύ παλιά χειροποίητα κομμάτια ανεκτίμητης αξίας.
Εσωτερικά στο περιπτέρο, απουσιάζει οποιουδήποτε είδους διακόσμηση, με μόνη εξαίρεση την τοκονόμα, μια εσοχή όπου ο υπεύθυνος για την τελετή του τσαγιού τοποθετεί ένα κύλινδρο με κάποια ζωγραφιά ή μια καλλιγραφία σχετική με την περίσταση, καθώς και μια απέριττη σύνθεση με εποχιακά λουλούδια.
Όπως θα τη δούμε παρακάτω, η τελετή του τσαγιού, πολύπλοκη αλλά και απίστευτα απλή, ξεκάθαρη αλλά ταυτόχρονα και βαθιά, αποτελεί μια τελετή κάθαρσης και μια αλληγορία ακόμη ακόμη και για αυτήν την ίδια την Ιαπωνία.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)